Punt Pali — Punt Crap — Punt Romana

Treis nums pil medem memorabel passadi sul Rein da Medel

da Paul Tomaschelt, Lucerna

Naschi e carschi si els cuolms, enconuschein nus tuts l‘ impurtonza da nos pass alpins cun lur vias che serpegian a munt ed a val. Vias meinan en in liug definiu: en in vitg, sur in pass, en tiaras jastras. Tier las vias audan era las punts. Maunca la punt, lu ei il passadi interruts e l‘ autra riva nuncontonscheivla.

Vias e punts selain consequentamein buca sparter. Perquei cunvegn ei, avon che discuorer da punts, da dar in sguard silla Via lucumagna e viandonts da tschels onns.

Ils Romans, secasai tscheu e leu ella Val Blegn ed ella Surselva, han sco ei para buca ligiau quellas duas valladas cun ina «Strada Romana». L‘ historia dil Lucmagn entscheiva pli tard, per propi pér cun la fundaziun dalla claustra da Mustér egl 8avel tschentaner. Lu daventa la via dils paders ina transversala nordsid. E quei els ella aunc oz. Buca per nuot ei il Lucmagn la pli bassa ruta transalpina svizra.

Plirs imperaturs tudestgs surmuntan il «lucus magnus»: Otto il Grond el l0avel secul, suandaus d‘ enzacons auters tgaus corunai. Il commerci crescha, il transit flurescha. La claustra posseda bia beins da tschella vart dalla siala, numnada duront tschentaners Cuolm e Pass da sogn Barnabas. Ei basegna vias e punts, suostas e hospezis.

La via vedra tras la Val Medel ei nuot dapli ch‘ ina stentusa senda da sauma, quei el temps medieval e cun paucas excepziuns entochen avon tschien onns. Ella meina da Mustér a S. Gada e da leu giu sul Rein da Tujetsch. Passada il dazi e la Punt da Cuflons, reiva ella viasi Mumpé-Medel. Sin certs tschancuns ein las restonzas dil vegl trassé aunc veseivlas. Si Vargera contonscha la via da sauma sia emprema culminaziun e descenda allura, laschond l‘ ucliva da Mutschnengia da vart dretga, tochen el funs dalla val. Era cheu pon ins meinsvart veser ils fastitgs: ina sempla risteina. El stretg dalla val empeila la punt da treis nums silla costa umbrivauna. Ussa sestorscha la vietta dalla plaunca si viers Val da Crusch, Platta e da leu naven en ina liunga stendida viers il Cuolm S. Maria.

Ils pass alpins ein buca megliers che las vias dad alp da tschels onns. Las vias medievalas stattan lunsch anavos allas excellentas rutas romanas. Vials da 1 m entochen 1.50 m suondan crests e vals, evitond adina ils gronds impediments. Quei «landstross», numnaus leutier aunc cun luschezia «via imperiala», vala per exempel ils anno 1677 per in passadi maldau e prigulus. Daveras. La via ei exponida a neiv, lavinas ed auas grondas, a crappa, sbuaus e darguns. Buca darar ein singuls tschancuns serrai. Perquei igl appel continuau da reparar e renovar il landstross.

Dapi l‘ entschatta dil 18avel tschentaner fan la claustra da Mustér ed ils Sursilvans sforzs notabels per baghegiar ina nova via commerciala tras la Val Medel. Ins ughegia da direger la ruta tras las Ruinas, da vart dretga dil Rein. Els onns 1720 e 1730 sbuorsa la claustra plirs mellis flurins per la nova interpresa, mo senza contonscher Curaglia. Era ils plans e las fadigias dils onns 1770 portan buc il success giavischau. Pér als curaschus mistrals da Trun, Giachen Rest Casanova e Balzer Demont, reussescha la perfurada ed avertura dalla via dallas Ruinas, la direttissima Mustér-Curaglia. Entschatta igl onn 1794, duei ella survir a glieud, animals e carpiens. Encunter pagament d‘ in dazi, beincapiu. Deplorablamein gauda la nova communicaziun ni il quitau ni la cuida per haver bien auguri e cuoz. Negin sa propi cons onns ch‘ ella ha teniu. Il Lucmagn ei buc il Simplon, sur il qual il grond Napoleon camonda anno 1800 da construir in losch stradun «per far passar il canun».

Enteifer varga melli onns passan nundumbrai viandonts tras la Val Medel, ensi ed engiu: guerriers e pelegrins, purs, pisturs e purtaders, e viaden egl atun marcadonts cun armauls per las fieras da Giubiastg e Ligiaun. La via ei claussa u mirada en per tener a mistregn las muntaneras. Mo darar vegn quei moviment pacific interruts d‘ in preschau cavalier che dat ils sparuns al cavallut buffond silla senda carpusa e teissa. Lu suondan tropets da berniers u cavallants, sco ins scheva enta Medel, empalond cun quitau lur sumaris cargai cun grevs basts. Ils animals da sauma, ils schinumnai cavals da stgella, ein disai da passar silla senda d‘ in meter ladezia ed aunc meins. Sin certs tschancuns, savens nevi en, oravontut da Perdatsch agl ault dil Cuolm S. Maria, s‘ avonzan bos mess sut a targliuns e curtauns pli tschunschamein che cavals. Las marcanzias varieschan: garnezi e ris, terc e fretgs dil sid, sal e spezarias, brels vin ed ieli, ferradira, textilias finas ed auter.

II viagiar da tschels onns ha siu agen andament. Ins parta mo sch‘ ei fa basegns e buca per divertiment. Mintga viandont accepta strapazs e pitgiras, fom e temps da spetga, priu ch‘ el arrivi saunamein el liug e tiels ses. Negin senuspescha dad ir alla liunga, da muntar e descender silla senda stentusa. E la spertadad resta per aschidadir duront in millenni la medema. Anno 1822 quenta pader Placi a Spescha quater tochen tschun uras per ir da Mustér a S. Maria e circa il medem temps da leu naven entochen Luorscha.

Dallas punts lenn alla famusa Punt Crap

La ruta dil Lucmagn ei schi veglia sco sias punts. L‘ historia da lur construcziun ha entschiet cun ina plonta derschida sur in ual u precipezi. En nossas muntognas selvusas eran ton sco tuttas punts dil temps medieval — ed aunc ditg suenter — construidas en lenn. Igl uaul maneivel dil vau fluvial furneva tromas, travs e travers en abundonza. Bein scuavan darguns e lavinas biaras gadas punts e piogns dalla val giuadora. Quei saveva beinduras capitar duas gadas ad onn. Mo ils purs e berniers eran mals e luvrus avunda per trer las travs ad uras a riva u per baghegiar beinspert ina nova passarella.

La pli veglia burgameina egl archiv communal a Platta, ina cunvegnientscha digl onn 1380, plaida dalla punt da Pardatsch. Ei setracta secapescha da quella sul Rein da Cristallina. Per tschien flurins milanes s‘ obligheschan dus frars d‘ Acla ed in vischin da Drual (il document di Aquila ed Urdual!) da mantener la punt — quei duei era valer per lur descendents — per che dumiesti e jester sappien passar ella a pei, a cavagl, cun sumaris u bos. El 14avel secul sestentavan Cadi e Blegn da prornover il traffic da sumaria sul pass, lls temps eran favoreivels pil Lucmagn. Buca per nuot han ils umens pussents da gliez temps suttascret la numnada convenziun: igl avat Gion, sco grond promotur dalla Ligia grischa, Duri Barlotta, il secund ella retscha dils mistrals dalla Cadi, Vintschegn da Vargera, Gion da Platta, Gion da Mutschnengia ed auters.

Cun la colonisaziun dalla Val ein ils piogns sur il Rein-miez e la Froda daventai pli e pli numerus, cunzun naven digl atun entochen la marschauna da primavera. Pils meins d‘ unviern eregevan las uclivas dependentas d‘ in passadi sur l‘ aua sezzas piogns supplementäre. Mutschnengia haveva sia puntetta temporara a Fadretsch, e quei entochen avon paucs decennis. Mo era en auters loghens dil Rein lubevan tals piogns dad ir alla cuorta en nuegl, a casa ed en baselgia. Il quitau per talas communicaziuns provisoricas u stablas era caussa dallas uclivas. Ina brev da 1670 regorda per exempel ils vischins d‘ Acla al manteniment da lur punt.

Il pli vegl ed impurtont passadi sul Rein da Medel ei d‘ encurir dadens Curaglia, leu nua ch‘ il flum sestorscha dapi enzacons mellis onns tras la stretga sut Pali e Parmasaun. Cheu endridan las costas dalla val da far in sbargat sin l‘ autra riva. Negin sa dir, cu ils umens curaschus han eregiu igl emprem piogn sur il stretg. Els pon haver derschiu in pèr pégns vischinonts sur il vau, ed il ligiom ei Staus fatgs. Lavur cumina da tschels onns. Quella punt primitiva, mantenida e migliurada d‘ ina generaziun a l‘ autra, po haver stgisau duront tschentaners al «landstross» dalla Val sco alla communicaziun denter Mutschnengia/Pali e Platta/Curaglia. Igl ei capeivel che l‘ ucliva vischinonta ha dau il num «Punt da Pali».

Dapi il l6avel tschentaner vegn enqual punt decadenta buca refatga pli en lenn, mobein en crap. Sut l‘ influenza dalla renaschientscha taliana tuornan ils construiders da punts al stil architectonic dall‘ epoca romana. Els baghegian punts crap cun in e beinsavens dus arviuls. Igl ei artgs stendi en miez rudi u plitost slargai. La punt survegn in vial arrundau u in spitg en anghel muot cun duas rampas inclinadas, pia ella fuorma dil dies d‘ asen. Protegi dretg e seniester d‘ ina cassa u spunda, passan pedunzs e sumaris sin la sulada da quella stretga mo eleganta arcada. In maletg impressiunont!

Enqual lectur po haver viu punts veglias ella Viamala ed en Valrein, forsa era la punt Häderli sur la Reuss ella Scalina ni la Punt Ota a Puntraschigna. Ins savess aschuntar la punt sur la Calancasca ad Arvigo, la punt da sauma a Giornico e quella a Binn el Valeis sur la Binna. Tut edifecis ch‘ il laic ha attribuiu ed attribuescha aunc endinadamein als Romans.

Viu quellas novas tendenzas da baghegiar, ha era la Punt da Pali midau sia urdadira. El 17avel tschentaner, forsa gia alla fin dil l6avel, ha la punt lenn stuiu untgir ad ina punt crap, probabel l‘ emprema da quei gener enta Medel. La crappa da Rein era sil plaz ed il grep da gneis solids avunda per purtar la peisa d‘ ina punt d‘ arcada. Aschia han ils construiders saviu ughegiar in surpassadi el trend dil temps: ina punt crap cugl artg miezrodund. Ei selai buca eruir, sehe la punt mava diltut alla grada, sehe ella haveva in vial artgau u sehe quel muntava en fuorma da dies d‘ asen viers il spitg. Descripziuns precisas mauncan. Probabel semegliava ella la Punt da Cuflons sul Rein da Tujetsch sut S. Gada, medemamein in edifeci da crap, eregius anno 1690 u cuort suenter en collavur da claustra e vischnaunca da Mustér.

Anno 1705 ei Johann Jakob Scheuchzer, il renomau miedi e matematicher turitges, descendius dil Lucmagn tras la «Vallis Medullina». El valeva da siu temps per in dils megliers enconuschiders dallas alps. Dadens Curaglia ha el passau il Rein-miez sco el scriva, sur in‘ aulta punt en arviul da crap. Viu l‘ attenziun che Scheuchzer ha drizzau a quella punt — el menziunescha insumma neginas autras — stueva ei veramein setractar d‘ in remarcabel passadi.

40 onns pli tard entaupan ins la Punt Crap en ina descripziun dalla Cadi, fatga da pader Maurus Venzin dalla claustra da Mustér. Aunc da quei temps paran las ulteriuras punts e passarellas dalla Val Medel dad esser en lenn. En vesta da quei fatg eisi buca da far curvien che la glieud dalla Val si e dalla Val ora enconuscha la cumparsa e muntada dalla Punt Crap ella stretga da Pali.

La Punt Crap era senza dubi ina punt ualti frequentada, ton pils Medelins sezs sco pils viandonts che percurevan la Val. Quels che mavan ensi stevan, havend passau il flum, avon in sontget. Cheu fagevan ins in paus. Cheu rugavan ins ils sogns patruns protecturs per lur agid e muntava silsuenter plaunsiu dalla plaunca umbrivauna siadora, viers Sumacheuas, Val Sontget e Parmasaun. Da leu naven menava la via tras la Val da Crusch en direcziun da Baselgia e Platta. Tscheu e leu ein ils fastitgs dil trassé veder aunc dètg bein veseivels.

Vias e punts basegnan ina tgira continuada. Aschia eisi stau e resta. Ils anno 1812 sesanflava la Punt Crap en in miserabel stan; ella era sin «dar en» sco il suandont contract da renovaziun paleisa. Pertgei tonta negligientscha? Dapi 20 onns haveva Medel mess grondas speronzas silla via carrabla tras las Ruinas. Mo enconuschentamein ha quella communicaziun directa da Mustér a Curaglia buca teniu quei ch‘ ins haveva empermess e spetgau. Ins preferescha pli e pli il meins prigulus detur sur Mumpé-Medel e Vargera, era sehe quei pretenda dapli forzas e temps. Viu quei svilup, tucca ei da remediar la ruta vedra, in‘ obligaziun, alla quala la vischnaunca era atgnamein constrenschida sco avon onns.

En quella situaziun ha la Punt Crap reacquistau sia muntada d‘ antruras. Vuleva la vischnaunca segirar il traffic tras la Val, astgava ella buca refierer pli ditg las restauraziuns dalla punt decadenta. Ils vischins han dau agl oberkeit — aschia numnavan ins la suprastonza da gliez temps — l‘ incarica da far si la punt da niev. Sinquei ha igl oberkeit engaschau il capo meister Pietro Maria Martochi, vegnius si dil sid sco tons auters muratoris d‘ avon e da suenter. Ei suonda ussa il text dil contract, schaus aposta el lungatg dil temps. Per che mintga lectur capeschi, havein nus stuiu ulivar in stel l‘ ortografia. Las atgnadads medelinas ein denton conservadas, per exempel «Martochei, daneif, il lein, ils baseings».

Il contract da renovaziun d‘ anno 1812 Medel, ils 11 de satember 1812

Glei daventau in rechlic a sidreg marcau denter las duas parts, nomnadameing la ludeivla vischneunca de Medel e l‘ autra vart il signur Pietro Martochei di Val Magia dil cantun Tassin, il quäl ha acordau de bagiar si la Pun Crap della ludeivla vischneunca de Medel el liug nua che ella stat, e quei daneif ton de crap scho da lein, quei che fa de baseings vit quella per la suma de flurins 240. Et aunc ramess surda quei agli oberkeit flurins 30 de far ora quei che auda suenter la lavur faitgia. Pli sei era acordau cul medem meister de barschar la caltgina che va vit quella pun cun il medem Pietro Martochei per flurins 38; e quei ei entelgiu tonta scho ei fa de baseings vit quella pon. Bein aber ei la ludeivla vischneunca obligada de metter la lena sil platz de barschar.

Bein aber en riguart il far si la pun daneif, ei il medem meister obligaus de tiliar la crapa che va vit ils artgs, tut quella che fa de baseings. Bein aber sehe ina part de quella che fuss en fuss aunc buna, sehe po el era metter quella. Bein aber ei la ludeivla vischneunca obligada de metter tut il matrial sil platz, che fa de baseings per far si la pon. La vischneunca ei obligada de quei on schafar la pun.

Bein aber ei la vischneunca obligada de dar il graun quei temps che el drova per far si la pun, per la clomada (v. d. tenor la gliesta da prezis fixai mintga atun dil cumin), la pischada per 30 rizzers la crena e il sal che el drova ed ina stanza cun dus ner treis legs da durmir e cacets de cuschinar per quei temps.

E cur che la pon ei faitgia, ei resservau de poder quella urentar da d‘ in ludeivel oberkeit che ella seigi faitgia si bein ad dreg, avont che pagar ora il meister. Anfla il ludeivel oberkeit che la pun seigi faitgia si bein ad dreg, sehe ei la vischneunca obligada de pagar il meister. Il meister ei obligaus aung quest on de far sut il grest de lein (v. d. la punt piarsa, en tudestg «Gerüst») e farmar la pon dil dar en.

Giachen Giuseph Pali, gierau, Johann Ant. Capeder, gierau, e Pietro Martochi, Clau Truaisch conferman sco sura. afermo come sopra.

La nova Punt Crap da meister Martochi

Meister Martochi pudeva esser empau enconuschents enta Medel, vegnius ch‘ el era sur ii Lucmagn per luvrar a Mustér vid la restauraziun dallas baselgias claustralas malamein sgurdinadas dapi l‘ invasiun dils Franzos. Leu era in‘ entira gruppa da miradurs, stuccaturs e picturs locarnes e dalla regiun milanesa. Sehe Pietro Martochi era vegnius dalla Val Maggia, vul quei aunc nuota dir che el eri oriunds da leu. Sia schlatta ei plitost d‘ encurir ella regiun da Clavenna. In Pietro Martocco ha cooperau els onns 1758/59 sco meister-miradur alla construcziun dalla baselgia dalla s. Trinità a Vicosoprano en Bergaglia.

La suprastonza da Medel ha dau al baghegiapunts ina incumbensa clara e precisa. El duei ereger la punt piarsa igl atun, cura ch‘ il Rein ei pigns e pulits. La vischnaunca ha mess a disposiziun il material necessari, lenna, crappa e caltschina. Crappa-gneis e lenn-stgein muncavan buc, caltschina furneva ina caltgera maneivla. La crappa dil arviul sto vegnir pitgada respectiv tigliada. Mo schi lunsch che ei tonscha, po il construider duvrar la biala crappa vegnida ord la punt vedra. Ils pli versai enconuschiders dalla caussa manegian che la Punt Crap cuntegni crappa da duas differentas epocas da construcziun, dil 19avel e dil 17avel tschentaner.

A meister Martochi ha negin stuiu mussar da far mirs ed arcadas. Cun agid dad in u dus manuals ha el tratg si in bi arviul da varga 10 meters altezia e da circa la medema larghezia. In artg classic en miez rudi. II Stil dalla punt ei quei dil schinumnau «opus romanum», en ina varianta rusticala empau retardada beincapiu. Dapi la renaschientscha taliana observavan ils construiders en general buca pli la maniera romana originala, vul dir quella d‘ in mir fatgs totalmein cun crappa tagliada. Sur igl arviul beinstructurau tschentavan ins ussa rasadas crappa da varionta fuorma e grondezia.

La Punt Crap surmunta il Rein en ina lingia grada da biabein 20 meters. Siu vial da sulada survescha buca mo sco vivon a pedunzs e sumaris; sia ladezia da 2.10 meters tonscha era pil traffic da vehichels. Quei ei pli lad che las sendas da sauma da pli baul, mo per la letga pli graschel che las vias commercialas dil 19avel tschentaner. Dretg e seniester surveva in mir da cassa, cuvretgs cun plattas-crap sco spunda protegienta a pedunzs ed animals.

Ins savess cumparegliar igl edifeci robust e solid cun punts aunc oz existentas. Cun la punt da Stgegia per exempel. Mo lezza, eventualmein construida denter anno 1750 e 1850, ei meins massiva ed eleganta. Ei valess era la peina d‘ allegar la punt crap sur la Moesa a Soazza. Lezza ei denton per bia buca schi aulta e spuretga.

Per puder luvrar han meister Martochi e ses gidonters, in u silpli dus manuals, era stuiu viver ed haver in suttetg. II contract cuntegn enzacontas condiziuns che lain supponer la veta sempla dils luvrers jasters. La vischnaunca ha dau quatier über e mess a lur disposiziun la vischala da cuschinar, leutier sal e graun, probabel fretg indigen e forsa aunc frina-terc per la pulenta. Mo ils accordants han perencunter stuiu cumprar sezs la pischada e las autras victualias.

Martochi po haver finiu sia ovra viaden ella primavera digl onn 1813 — s‘ entelli suenter ina pli liunga pausa d‘ unviern. Demai che sia punt ha cuntentau ton ils viandonts sco ils suprastonts, han ins aunc surdau ad ei enqual lavur ella val. Mistral Giachen Giusep Pally, era premgerau da quei temps, ha schau sittar crappa, far mir vid siu nuegl e vid la punt clavau per 15 flurins e 20 rizzers.

Baghegiar ina punt crap custava gia avon 165 onns ina considerabla summa. Ils vischins da Medel ein buca senuspi da far l‘ expensa, beinsavend ch‘ ina construcziun da crap damonda alla liunga meins manteniment che ina da lenn. Ils 13 da settember 1813 ha il cassier da vischnaunca fatg giu quen cun Pietro Maria Martochi, numnaus quella gada honoreivlamein «il meister dalla Punt Crap». L‘ entira lavur cuosta 299 flurins; quei ei 9 flurins pli pauc ch‘ il preventiv stipulaus el contract. Essend ch‘ in manual gudignava da quei temps biabein in flurin a di, il meister forsa pauc meins che dus flurins, pon ins quintar ora che la lavur vid la punt nova ha cuzzau dus entochen treis meins.

Dalla «Punt Crap» alla «Punt Romana»

La construcziun dalla Punt Crap para d‘ esser stada la davosa gronda megliuraziun exequida vid la via vedra dil Lucmagn. Sil program dil 19avel tschentaner stat il traffic da transit. L‘ epoca dallas vias carrablas ei arrivada, e cunzun ils Grischuns entran cun fiug e curascha ellas aventuras stradalas. Strusch vargai ils disuordens d‘ uiara ed il fomaz d‘ anno 1817, ch‘ ins dat l‘ entschatta culla via commerciala tras la Viamala e sul S. Bernardin. Gia 1823 va leu l‘ emprema strada carrabla tras a tras. Da Cuera al cunfin tessines giudem la Val Mesauc dumbran ins uss 54 punts, tuttas da crap deno treis. 1830 ei il stradun sul Gottard finius. Carrs da vitgira e carrotschas da posta remplazzan la mulattiera d‘ antruras.

Sul pass dil Lucmagn va ei pli plaun. Els onns 1837/38 vegn discurriu fetg d‘ ina via nova tras la Val Medel. Mo l‘ aua cuora aunc 40 onns dil Rein giu, avon ch‘ il project vegni realisaus. Entochen l‘ avertura dalla via ils anno 1877 continueschan cavallants e sumaris pacificamein lur tur sur il pass. L‘ enconuschenta xilografia da Eckenbrecher, che muossa il paus dils cavals da sauma sper il vegl hospezi da S. Maria, ei bein la davosa perdetga da quei traffic e menaschi millenar.

Per baghegiar il stradun lucumagn d‘ avon tschien onns ein pliras punts stadas necessarias, ed era cheu tuttas en crap. En vesta da tonta concurrenza tschessa l‘ impurtonza e splendur dalla veglia Punt Crap ed era siu num entscheiva a sespiarder . . . e survegn il renum da Punt Romana. Quei succeda carteivlamein empau sut l‘ influenza dil moviment romantic dil 19avel tschentaner.

Numerus scribents presentan «vias e punts romanas» en lur cudischs illustrai. Pli e pli savens attribuescha l‘ opiniun publica las bialas punts veglias cugl arviul rodund als Romans. Il plaid «roman» entra ella bucca dil pievel, s‘ enfirmescha, seconserva entochen en nos dis e semantegn senza dubi vinavon. Quei capeta buca mo cun nossa Punt Crap e cun la punt da Stgegia; la medema tendenza selai persequitar giu Mesauc, el Tessin ed en auters territoris. Da lezzas uras muncavan dil reminent las exactas scrutaziuns historicas, tier nus per exempel las seriusas retschercas da pader Iso Müller dalla claustra da Mustér.

Ils onns han buca mo sblihiu ils nums, els han era midau empauet la tschera digl edifeci sez. Il 20avel tschentaner, cun siu regl da cuvierer crap e lenn cun maulta u colur, ha surtratg la miraglia cun ina ligiadira che duei far frunt a tuttas auras. Ils gavuns, catschai egl artg, tradeschan nuot dalla structura murala originala. La construcziun sco tala ei semantenida en moda cuntenteivla. Bein ha ina lavina dil terribel avrel 1975 destruiu in toc dil parapet, mo igl arviul ha teniu petg.

Era il contuorn dalla punt ha stuiu vertir enqual midada. Engiuviars ha l‘ aua gronda digl uost 1954 menau naven bia material. La suandonta correcziun ha temprau igl element selvadi. Era dadens la punt ei igl ambient pittoresc semidaus empau, oravontut en connex cun las lavurs per l‘ explotaziun dallas auas. Tenor in project da 1961 dueva la punt vegnir baghegiada ora pil traffic motorisau lev. Ei era prevediu da disfar ils parapets e slargar il vial sin ina ladezia da treis meters. II plan ei buca ius en vigur, essend ch‘ ins ha anflau meglieras sligiaziuns. Anno 1962/63 ha Mutschnengia survegniu la ditg desiderada communicaziun directa cun Curaglia. Dapi lu survescha la «Punt da Pali» a! traffic agricol e sco senda da spassegiada. Zuppada ch‘ ella ei la punt vedra davos spundas e crests, passan ozildi ils carraders preschai dalla Val en ed ora senza remarcar sia existenza. Els vesan silpli il pégn che leu speras fa guardia, cuchegiond viers l‘ ucliva bandunada da Pali. Mo ella stretga stat vinavon il passadi che ligia ils temps vegls als moderns e che regorda forsa il carstgaun ch‘ el astga mai vegnir unfis da baghegiar punts, punts da capientscha e carezia.

Quei fuss per oz: in pèr scenas ord l‘ historia d‘ ina punt che ha prestau ii siu. Ella ha ussa, sco ils vegls denter nus, temps e peda da fantisar dil destin, tschercond eilas buolas profundas ils maletgs dil vargau. E lezs ein numerus e varionts. Mo la punt tegn ils biars per sesezza, beinsavend ch‘ ins sto buca raquintar tut alia glieud marvigliusa che nus essan.

Per diversas informaziuns sa igl autur bien grau a scolast Linus Beeli Curaglia, a professer Benedetg Camenisch, Sviz, ed a dr Gustav Solar, dalla Biblioteca centrala a Turitg.

Tgi che vul seprofundar ella materia ed examinar empau litteratura, vegli consultar ils vegls Uordens dalla vischnaunca da Medel, publicai el tom 90 dallas Annalas dalla Societad Retoromontscha 1977, paginas 235—237 e 241.

Schreibe einen Kommentar